संसारभर गृहयुद्धको स्थिति भयावह
‘मलाई थाहा छैन, तेस्रो विश्वयुद्धमा कस्ता हतियार प्रयोग हुन्छन् । तर, चौथोमा लाठी र ढुंगा प्रयोग हुनेछन्,’ अल्बर्ट आइन्स्टेन ।
पेरिस आक्रमणलगत्तै धर्मगुरु पोप फ्रान्सिसले तेस्रो विश्वयुद्ध निम्तिने परिस्थिति सिर्जना हुने सम्भावना औँल्याएका थिए । अहिले सम्भावित तेस्रो विश्वयुद्धलाई लिएर विश्वभर त्रास छ ।
टर्कीले रुसी विमानलाई खसालेपछि नर्थ एट्लान्टिक ट्रिटी अर्गनाइजेसन (नेटो) र रुसबीच सम्भावित मुठभेडको अवस्था सिर्जना भएको छ । ह्वाइट हाउसले यस विषयलाई हल्का ढंगबाट लिएको देखिए पनि मस्कोको प्रतिक्रिया गम्भीर प्रकृतिको छ ।
ट्वीटर, फेसबुक लगायत सामाजिक सञ्जालमा तेस्रो विश्वयुद्ध ह्यासट्याग निकै चर्चामा छ । विज्ञहरू टर्कीले रुसमाथि गरेको आक्रमण मात्रै विश्वयुद्धको कारण बन्न नसक्ने बताउँछन् । तर, रुसी पर्यटकीय विमानमाथि आइएसको हमला, पेरिस आक्रमण र टर्कीले रुसी विमानमाथि गरेको आक्रमणको शृंखलाले सम्भावित भय सिर्जना गरेको छ ।
संयोगवश, पहिलो र दोस्रो विश्वयुद्धको इतिश्री युरोपबाटै भएको थियो । अहिले दोस्रो विश्वयुद्धपछि पहिलोपटक युरोप सबैभन्दा बढी भयभीत, तनावग्रस्त र आपसी लडाइँमा छ ।
पेरिस आक्रमणलगत्तै धर्मगुरु पोप फ्रान्सिसले तेस्रो विश्वयुद्ध निम्तिने परिस्थिति सिर्जना हुने सम्भावना औँल्याएका थिए । अहिले सम्भावित तेस्रो विश्वयुद्धलाई लिएर विश्वभर त्रास छ ।
टर्कीले रुसी विमानलाई खसालेपछि नर्थ एट्लान्टिक ट्रिटी अर्गनाइजेसन (नेटो) र रुसबीच सम्भावित मुठभेडको अवस्था सिर्जना भएको छ । ह्वाइट हाउसले यस विषयलाई हल्का ढंगबाट लिएको देखिए पनि मस्कोको प्रतिक्रिया गम्भीर प्रकृतिको छ ।
ट्वीटर, फेसबुक लगायत सामाजिक सञ्जालमा तेस्रो विश्वयुद्ध ह्यासट्याग निकै चर्चामा छ । विज्ञहरू टर्कीले रुसमाथि गरेको आक्रमण मात्रै विश्वयुद्धको कारण बन्न नसक्ने बताउँछन् । तर, रुसी पर्यटकीय विमानमाथि आइएसको हमला, पेरिस आक्रमण र टर्कीले रुसी विमानमाथि गरेको आक्रमणको शृंखलाले सम्भावित भय सिर्जना गरेको छ ।
संयोगवश, पहिलो र दोस्रो विश्वयुद्धको इतिश्री युरोपबाटै भएको थियो । अहिले दोस्रो विश्वयुद्धपछि पहिलोपटक युरोप सबैभन्दा बढी भयभीत, तनावग्रस्त र आपसी लडाइँमा छ ।
सिरियामा के हुँदै छ ?
अहिले सिरियालाई आधार बनाएर विश्वका ठूला राष्ट्र युद्धमा होमिएका छन् । सिरियामा जे–जति युद्ध भएको छ, त्यसको असर ठूला राष्ट्रमा कम र सिरियाली जनतामा बढी परेको छ । अहिलेसम्म सिरियामा तीन लाख जनताले ज्यान गुमाइसकेका छन् । लाखौँ घरबारविहीन भएका छन् । सबै जनतालाई मृत्युको त्रास छ । सिरियालाई आधार बनाएर गरिएको अन्तर्राष्ट्रिय राजनीति यस्तो छ ः
१) अहिले सिरिया मुद्दालाई लिएर रुस र अमेरिका सम्मिलित नेटो सैनिक परस्पर विरोधमा छन् । अर्को शक्तिका रुपमा आतंककारी सैन्य दस्ता आइएस छ ।
२) रुसको स्पष्ट योजना सिरियाली राष्ट्रपति बसर अल असदलाई सत्तामा टिकाउनेछ । यस काममा उसले प्रत्यक्ष रुपमा इरान र अप्रत्यक्ष रुपमा चीनको साथ लिएको छ ।
३) अमेरिकाको योजना कुनै हालतमा सिरियाली राष्ट्रपति बसर अल असदलाई सत्ताबाट हटाउनेछ । असदलाई सत्ताबाट हटाएपछि आफूअनुकूलको व्यक्तिलाई राष्ट्रपति बनाउने र त्यसपछि सिरियासँग विभिन्न सम्झौता गरेर तेल खानीमा नियन्त्रण राख्ने अमेरिकाको योजनामा बेलायतको साथ छ । त्यसका लागि सिरियामै फ्रि सिरियन आर्मी नामक सैन्य दस्ता खडा गरेर अमेरिकाले आन्दोलन भड्काएको छ । तर, बेलायतबाहेक अमेरिका सम्मिलित नेटो गठबन्धनकै अन्य राष्ट्र पूर्ण रुपमा अमेरिकाको योजनाको पक्षमा छैनन्, स्वार्थ सबैको फरक छ । आइएसमाथि आक्रमण गर्ने बहानामा सिरिया छिरेको रुस अमेरिकाको अप्रत्यक्ष सहयोगमा सञ्चालित तिनै विद्रोहीमाथि खनिएको छ ।
४) नेटो गठबन्धनको अर्को राष्ट्र फ्रान्स यसअघि बसर अल असदले सत्ता छाड्नुपर्ने अडानमा थियो । तर पेरिस हमालापछि फ्रान्सले केवल आईएसलाई निसाना बनाएको छ । उसको पहिलो तारो आइएस र त्यसपछि मात्रै बसर अल असद हुन् ।
५) नेटो गठबन्धनको अर्को राष्ट्र टर्कीको निसानामा सिरियाली संगठन कुर्द र त्यसलाई प्रश्रय दिने राष्ट्रपति बसर अल असद छन् । आईएससँग टर्कीको खास दुश्मनी छैन । कतार, युएई र साउदी अरेबिया आईएसलाई भित्री रुपमा सहयोग गरिरहेका छन् । उनीहरूको उद्देश्य आईएसमार्फत इरानलाई सिध्याउने बुझिन्छ ।
६) कतार, साउदी र टर्कीजस्ता देशको योजना असफल बनाउन इरान बसर अल असदलाई टिकाउन चाहन्छ । त्यसैले रुसलाई इरानले खुलेर साथ दिएको छ ।
७) अहिले सिरियामा बसर अल असदले लेबनानको हिजबुल्लाह संगठनको पनि साथ लिएका छन् । यसबाहेक सिरियामा सिया र सुन्नी समुदायबीच पनि युद्ध जारी छ ।
८) सबै घटनाक्रम र आपसी विवादको फाइदा लिएर आईएस अघि बढ्दै छ । आईएसका प्रमुख अबु बकर अल बगदादीले इराक र सिरियाका थुप्रै भू–भाग कब्जामा लिएका छन् । प्रमुख तेल खानीहरू कब्जामा लिएको आईएस संसारकै शक्तिशाली आतंककारी संगठन मानिन्छ ।
१) अहिले सिरिया मुद्दालाई लिएर रुस र अमेरिका सम्मिलित नेटो सैनिक परस्पर विरोधमा छन् । अर्को शक्तिका रुपमा आतंककारी सैन्य दस्ता आइएस छ ।
२) रुसको स्पष्ट योजना सिरियाली राष्ट्रपति बसर अल असदलाई सत्तामा टिकाउनेछ । यस काममा उसले प्रत्यक्ष रुपमा इरान र अप्रत्यक्ष रुपमा चीनको साथ लिएको छ ।
३) अमेरिकाको योजना कुनै हालतमा सिरियाली राष्ट्रपति बसर अल असदलाई सत्ताबाट हटाउनेछ । असदलाई सत्ताबाट हटाएपछि आफूअनुकूलको व्यक्तिलाई राष्ट्रपति बनाउने र त्यसपछि सिरियासँग विभिन्न सम्झौता गरेर तेल खानीमा नियन्त्रण राख्ने अमेरिकाको योजनामा बेलायतको साथ छ । त्यसका लागि सिरियामै फ्रि सिरियन आर्मी नामक सैन्य दस्ता खडा गरेर अमेरिकाले आन्दोलन भड्काएको छ । तर, बेलायतबाहेक अमेरिका सम्मिलित नेटो गठबन्धनकै अन्य राष्ट्र पूर्ण रुपमा अमेरिकाको योजनाको पक्षमा छैनन्, स्वार्थ सबैको फरक छ । आइएसमाथि आक्रमण गर्ने बहानामा सिरिया छिरेको रुस अमेरिकाको अप्रत्यक्ष सहयोगमा सञ्चालित तिनै विद्रोहीमाथि खनिएको छ ।
४) नेटो गठबन्धनको अर्को राष्ट्र फ्रान्स यसअघि बसर अल असदले सत्ता छाड्नुपर्ने अडानमा थियो । तर पेरिस हमालापछि फ्रान्सले केवल आईएसलाई निसाना बनाएको छ । उसको पहिलो तारो आइएस र त्यसपछि मात्रै बसर अल असद हुन् ।
५) नेटो गठबन्धनको अर्को राष्ट्र टर्कीको निसानामा सिरियाली संगठन कुर्द र त्यसलाई प्रश्रय दिने राष्ट्रपति बसर अल असद छन् । आईएससँग टर्कीको खास दुश्मनी छैन । कतार, युएई र साउदी अरेबिया आईएसलाई भित्री रुपमा सहयोग गरिरहेका छन् । उनीहरूको उद्देश्य आईएसमार्फत इरानलाई सिध्याउने बुझिन्छ ।
६) कतार, साउदी र टर्कीजस्ता देशको योजना असफल बनाउन इरान बसर अल असदलाई टिकाउन चाहन्छ । त्यसैले रुसलाई इरानले खुलेर साथ दिएको छ ।
७) अहिले सिरियामा बसर अल असदले लेबनानको हिजबुल्लाह संगठनको पनि साथ लिएका छन् । यसबाहेक सिरियामा सिया र सुन्नी समुदायबीच पनि युद्ध जारी छ ।
८) सबै घटनाक्रम र आपसी विवादको फाइदा लिएर आईएस अघि बढ्दै छ । आईएसका प्रमुख अबु बकर अल बगदादीले इराक र सिरियाका थुप्रै भू–भाग कब्जामा लिएका छन् । प्रमुख तेल खानीहरू कब्जामा लिएको आईएस संसारकै शक्तिशाली आतंककारी संगठन मानिन्छ ।
९) सिरियामा जारी द्वन्द्वपछि अन्तर्राष्ट्रिय शक्तिबीच ध्रुवीकरण बढ्दो छ । बसर अल असदलाई हटाउने सन्दर्भमा टर्की, अमेरिका, बेलायत र फ्रान्स एकजुट देखिन्छन् । तर, फ्रान्स पछिल्लो समय आफ्नो स्वार्थअनुसार फेरिन सक्ने पनि देखिन्छ । किनकि यसअघि नेटोकै एक सदस्य जर्मनीले बसर अल असदसँग वार्ता गरिसकेको छ ।
टाढिँदै छन् शक्ति राष्ट्र
फ्रान्स हमलापछि आईएसलाई समाप्त पार्न रुस र अमेरिकाबीच सहकार्य हुने सम्भावना थियो । तर, टर्कीमा रुसी राष्ट्रपति भ्ल्यादिमिर पुटिन र बेलायती प्रधानमन्त्री डेभिड क्यामरुनले हात मिलाएको एक सातापछि नै घटनाले फरक मोड लियो ।
टर्कीले आफ्नो सीमा क्षेत्रमा रुसी विमानमाथि धावा बोल्यो । रुसका दुई पाइलट विमानबाट प्यारासुटमार्फत झरे । एकको घटनास्थलमै मृत्यु भयो, अर्का जीवित छन् । टर्कीले आफ्नो हवाई क्षेत्रमा रुसी विमान छिरेको र १० पटकसम्म चेतावनी दिँदा पनि हवाई क्षेत्र छाड्न नमानेपछि हमाला गर्नुपरेको दाबी गरेको छ । अमेरिका, बेलायत लगायत राष्ट्रले टर्कीको समर्थन गरेका छन् । तर, रुसी राष्ट्रपति भ्ल्यादिमिर पुटिनले टर्कीको कदमपछि सबै कुरा उल्टिएको भन्दै सहकार्यको सम्भावना मात्रै इन्कार गरेनन्, टर्कीसँगको सैन्य सम्झौता समेत खारेज गरे ।
पुटिनले टर्कीले रुसी विमान खसालेर आईएसलाई सहयोग गरेको आरोप लगाएका छन् । उनले यस विषयमा तत्काल संयुक्त राष्ट्रसंघको बैठक बोलाउन माग गरेका छन् । जीवित पाइलट क्याप्टेन कोन्सटानटिन मुराकटिनले टर्कीको भू–भागमा नछिरेको र टर्कीले बिना कुनै चेतावनी सीधै आक्रमण गरेको बताएपछि घटना थप अतिरञ्जित बनेको छ । रुसी पाइलट कोन्सटानटिनले अब सिरियामै बस्ने र मारिएका आफ्ना साथीको बदला लिएरै छाड्ने बताएका छन् ।
रुसले आफ्नो कारबाही कडा बनाउने बताइरहेका बेला अमेरिका, युरोपेली युनियन र संयुक्त राष्ट्रसंघले रुसलाई शान्त रहन अपिल गरेका छन् । तर रुसले यस घटनामा चुप नलाग्ने भन्दै नेटोका सदस्यलाई आइन्दा बिर्सिएर पनि यसो नगर्न कडा चेतावनी फर्काएको छ ।
टर्कीले आफ्नो सीमा क्षेत्रमा रुसी विमानमाथि धावा बोल्यो । रुसका दुई पाइलट विमानबाट प्यारासुटमार्फत झरे । एकको घटनास्थलमै मृत्यु भयो, अर्का जीवित छन् । टर्कीले आफ्नो हवाई क्षेत्रमा रुसी विमान छिरेको र १० पटकसम्म चेतावनी दिँदा पनि हवाई क्षेत्र छाड्न नमानेपछि हमाला गर्नुपरेको दाबी गरेको छ । अमेरिका, बेलायत लगायत राष्ट्रले टर्कीको समर्थन गरेका छन् । तर, रुसी राष्ट्रपति भ्ल्यादिमिर पुटिनले टर्कीको कदमपछि सबै कुरा उल्टिएको भन्दै सहकार्यको सम्भावना मात्रै इन्कार गरेनन्, टर्कीसँगको सैन्य सम्झौता समेत खारेज गरे ।पुटिनले टर्कीले रुसी विमान खसालेर आईएसलाई सहयोग गरेको आरोप लगाएका छन् । उनले यस विषयमा तत्काल संयुक्त राष्ट्रसंघको बैठक बोलाउन माग गरेका छन् । जीवित पाइलट क्याप्टेन कोन्सटानटिन मुराकटिनले टर्कीको भू–भागमा नछिरेको र टर्कीले बिना कुनै चेतावनी सीधै आक्रमण गरेको बताएपछि घटना थप अतिरञ्जित बनेको छ । रुसी पाइलट कोन्सटानटिनले अब सिरियामै बस्ने र मारिएका आफ्ना साथीको बदला लिएरै छाड्ने बताएका छन् ।
रुसले आफ्नो कारबाही कडा बनाउने बताइरहेका बेला अमेरिका, युरोपेली युनियन र संयुक्त राष्ट्रसंघले रुसलाई शान्त रहन अपिल गरेका छन् । तर रुसले यस घटनामा चुप नलाग्ने भन्दै नेटोका सदस्यलाई आइन्दा बिर्सिएर पनि यसो नगर्न कडा चेतावनी फर्काएको छ ।
के नेटो फुटाउन चाहन्छ रुस ?
नेटोमा अहिले २८ राष्ट्र आबद्ध छन् । नेटोमा आबद्ध राष्ट्रमध्ये अमेरिका, फ्रान्स र बेलायत आणविक शक्ति राष्ट्र हुन् । नेटो र रुसबीचको विवाद दुई वर्षअघि नै सुरु भएको थियो । युक्रेनको क्रिमियालाई रुसले आफ्नो भूभागमा गाभेपछि सुरु भएको यो विवाद अहिले सिरियाका नाममा उत्कर्षमा छ । आफ्ना भरपर्दा सहयोगी बसर अल असदलाई टिकाउन सबै शक्ति लगाएर भिडेको रुस अहिले फ्रान्सलाई नेटोका अन्य सदस्य राष्ट्रबाट फुटाउने दाउमा छ । केही अघिसम्म बसर अल असदलाई सत्ताच्युत गराउने योजना बुनेको फ्रान्सको अर्जुनदृष्टि पेरिस आक्रमणपछि कुनै हालतमा आईएसलाई तह लगाउने छ । यस्तो परिस्थितिमा युरोप भ्रमणमा सक्रिय फ्रान्सेली राष्ट्रपति फ्रान्सिस्को होल्यान्डेलाई टर्की आईएसको पक्षधर रहेको र आफू आईएसको सक्कली विरोधी रहेको विश्वास दिलाउने प्रयासमा रुसी राष्ट्रपति छन् ।
नेटोमा अहिले २८ राष्ट्र आबद्ध छन् । नेटोमा आबद्ध राष्ट्रमध्ये अमेरिका, फ्रान्स र बेलायत आणविक शक्ति राष्ट्र हुन् । नेटो र रुसबीचको विवाद दुई वर्षअघि नै सुरु भएको थियो । युक्रेनको क्रिमियालाई रुसले आफ्नो भूभागमा गाभेपछि सुरु भएको यो विवाद अहिले सिरियाका नाममा उत्कर्षमा छ । आफ्ना भरपर्दा सहयोगी बसर अल असदलाई टिकाउन सबै शक्ति लगाएर भिडेको रुस अहिले फ्रान्सलाई नेटोका अन्य सदस्य राष्ट्रबाट फुटाउने दाउमा छ । केही अघिसम्म बसर अल असदलाई सत्ताच्युत गराउने योजना बुनेको फ्रान्सको अर्जुनदृष्टि पेरिस आक्रमणपछि कुनै हालतमा आईएसलाई तह लगाउने छ । यस्तो परिस्थितिमा युरोप भ्रमणमा सक्रिय फ्रान्सेली राष्ट्रपति फ्रान्सिस्को होल्यान्डेलाई टर्की आईएसको पक्षधर रहेको र आफू आईएसको सक्कली विरोधी रहेको विश्वास दिलाउने प्रयासमा रुसी राष्ट्रपति छन् ।
चीनको भूमिकालाई लिएर अमेरिका त्रासमा
सन् १९७१ मा तत्कालीन सोभियत संघसँग चीन डराउँदाको फाइदा अमेरिकी राष्ट्रपति रिचार्ड निक्सनले मजाले उठाएका थिए । शीतयुद्धताका चीन भ्रमण गरेर उनले दुई कम्युनिस्ट राष्ट्रलाई भिडाए । अहिले बाराक ओबामाका लागि परिस्थिति सहज छैन, चीन र रुसको मित्रता देखेर अमेरिकाले डाह गर्नुपर्ने अवस्था छ । किनकि पछिल्ला ५० वर्षयता रुस र चीन अहिले सबैभन्दा नजिक छन् । चीन र रसिया सांघाई कर्पोरेसन अर्गनाइजेसनका प्रमुख सदस्य हुन् । उनीहरूले मैत्रीपूर्ण सम्बन्धसँगै सैन्य सम्बन्धलाई समेत उत्तिकै विकास गरेका छन् । रुसलाई अहिले नेटोसँग भिड्नका लागि चीनको भरपर्दो साथ जरुरी छ । गत सेप्टेम्बरमा बेइजिङ भ्रमण गर्दा रुसी रक्षामन्त्री शेर्जी सोगले भनेका थिए, ‘हामी दुई देशबीचको एकता अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थितिमा स्थिर भूमिका कायम गर्नका लागि हो ।’ रुसी रक्षा प्रमुखले एकाापसको सैन्य सहयोग रुस र चीनको रणनीतिक साझेदारीको प्रमुख आधार रहने प्रस्ट पारिसकेका छन् ।
सन् १९७१ मा तत्कालीन सोभियत संघसँग चीन डराउँदाको फाइदा अमेरिकी राष्ट्रपति रिचार्ड निक्सनले मजाले उठाएका थिए । शीतयुद्धताका चीन भ्रमण गरेर उनले दुई कम्युनिस्ट राष्ट्रलाई भिडाए । अहिले बाराक ओबामाका लागि परिस्थिति सहज छैन, चीन र रुसको मित्रता देखेर अमेरिकाले डाह गर्नुपर्ने अवस्था छ । किनकि पछिल्ला ५० वर्षयता रुस र चीन अहिले सबैभन्दा नजिक छन् । चीन र रसिया सांघाई कर्पोरेसन अर्गनाइजेसनका प्रमुख सदस्य हुन् । उनीहरूले मैत्रीपूर्ण सम्बन्धसँगै सैन्य सम्बन्धलाई समेत उत्तिकै विकास गरेका छन् । रुसलाई अहिले नेटोसँग भिड्नका लागि चीनको भरपर्दो साथ जरुरी छ । गत सेप्टेम्बरमा बेइजिङ भ्रमण गर्दा रुसी रक्षामन्त्री शेर्जी सोगले भनेका थिए, ‘हामी दुई देशबीचको एकता अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थितिमा स्थिर भूमिका कायम गर्नका लागि हो ।’ रुसी रक्षा प्रमुखले एकाापसको सैन्य सहयोग रुस र चीनको रणनीतिक साझेदारीको प्रमुख आधार रहने प्रस्ट पारिसकेका छन् ।
यस्तो छ चीनको स्वार्थ
चीनले आफ्नो दक्षिणतर्फ रहेको साउथ चाइना समुद्रमा पूरै कब्जा जमाउन चाहेको छ । तर, जापान चीनको यो हेपाहा प्रवृत्तिको विरोधमा छ । चीनले आफ्नो जलसेना प्रयोग गरेर त्यस क्षेत्रमा अन्यमाथि आक्रमण गरिरहेको छ । चीनले कब्जा जमाएको पारासेल्स र स्पाराल्टेज टापुमा भियतनाम र ताइवानको पनि आफ्नै दाबी छ । यस टापु वरपरको प्राकृतिक सम्पदा र यसको रणनीतिक महत्त्वलाई राम्रोसँग बुझेको चीन टापु छाड्ने पक्षमा छैन । अमेरिकाको भरपर्दा सहयोगी जापानले चीनसँग यस विषयलाई लिएर आपत्ति जनाउँदै आएको छ, फिलिपिन्स र मलेसिया पनि चीनको विरोधमा छन् । चीनले यो भू–भागमा कब्जा जमाएमा जापानले थुप्रै सामान चीनमार्फत भित्र्याउनुपर्ने अवस्था सिर्जना हुनेछ । आफैँमा एउटा शक्ति राष्ट्र जापान चीनसँग त्यसरी झुक्न चाहँदैन ।
चीनले आफ्नो दक्षिणतर्फ रहेको साउथ चाइना समुद्रमा पूरै कब्जा जमाउन चाहेको छ । तर, जापान चीनको यो हेपाहा प्रवृत्तिको विरोधमा छ । चीनले आफ्नो जलसेना प्रयोग गरेर त्यस क्षेत्रमा अन्यमाथि आक्रमण गरिरहेको छ । चीनले कब्जा जमाएको पारासेल्स र स्पाराल्टेज टापुमा भियतनाम र ताइवानको पनि आफ्नै दाबी छ । यस टापु वरपरको प्राकृतिक सम्पदा र यसको रणनीतिक महत्त्वलाई राम्रोसँग बुझेको चीन टापु छाड्ने पक्षमा छैन । अमेरिकाको भरपर्दा सहयोगी जापानले चीनसँग यस विषयलाई लिएर आपत्ति जनाउँदै आएको छ, फिलिपिन्स र मलेसिया पनि चीनको विरोधमा छन् । चीनले यो भू–भागमा कब्जा जमाएमा जापानले थुप्रै सामान चीनमार्फत भित्र्याउनुपर्ने अवस्था सिर्जना हुनेछ । आफैँमा एउटा शक्ति राष्ट्र जापान चीनसँग त्यसरी झुक्न चाहँदैन ।
संसारभर गृहयुद्धको स्थिति भयावह
अहिले विश्वमा झन्डै २० भन्दा बढी देशमा भयंकर गृहयुद्ध जारी छ । बोको हराम, अलकायदा र आईएसजस्ता विद्रोही संगठनको प्रभाव पूरै विश्वमा परिसकेको छ । धार्मिक तथा साम्प्रदायिक दंगाहरू जारी छन् । दोस्रो विश्वयुद्धपछि पहिलोपटक युरोप पूरै तनाव र भयको स्थितिमा छ । सिरियामा मात्रै तीन लाखभन्दा बढीले ज्यान गुमाएका छन् । देश नै युद्धभूमिमा परिणत भएपछि थुप्रै नागरिक शरणार्थी बनेर बिदेसिएका छन् । उत्तर कोरिया र दक्षिण कोरिया, भारत र पाकिस्तान, चीन र जापान लगायत एसियाका ठूला शक्ति सबै एक–अर्काका दुश्मन छन् । अमेरिकाको पनि छिमेकी क्युबासँग राम्रो सम्बन्ध छैन । युरोपका अधिकांश राष्ट्रसँग रुसको सम्बन्ध चिसो छ ।
अहिले विश्वमा झन्डै २० भन्दा बढी देशमा भयंकर गृहयुद्ध जारी छ । बोको हराम, अलकायदा र आईएसजस्ता विद्रोही संगठनको प्रभाव पूरै विश्वमा परिसकेको छ । धार्मिक तथा साम्प्रदायिक दंगाहरू जारी छन् । दोस्रो विश्वयुद्धपछि पहिलोपटक युरोप पूरै तनाव र भयको स्थितिमा छ । सिरियामा मात्रै तीन लाखभन्दा बढीले ज्यान गुमाएका छन् । देश नै युद्धभूमिमा परिणत भएपछि थुप्रै नागरिक शरणार्थी बनेर बिदेसिएका छन् । उत्तर कोरिया र दक्षिण कोरिया, भारत र पाकिस्तान, चीन र जापान लगायत एसियाका ठूला शक्ति सबै एक–अर्काका दुश्मन छन् । अमेरिकाको पनि छिमेकी क्युबासँग राम्रो सम्बन्ध छैन । युरोपका अधिकांश राष्ट्रसँग रुसको सम्बन्ध चिसो छ ।
कसको शक्ति कति ?
संसारमा सैन्य बलका हिसाबले अमेरिका विश्वमै नम्बर एक छ । दोस्रो नम्बरमा रहेको रुस हतियार उत्पादनमा माहिर मानिन्छ । जनसंख्याको हिसाबमा चीनसँग अमेरिकापछि सबैभन्दा धेरै सैनिक छन् । रोचक कुरा भारत सैन्य शक्तिमा चौथो नम्बरमा आउँछ । कुनै समय रुससँग हतियार खरिद गर्ने भारत अहिले तत्काल कुनै पक्षमा पनि खुलेर लागेको छैन । बेलायत, फ्रान्स र जर्मनी त्यसपछिका ठूला सैन्य शक्ति हुन् । टर्की, दक्षिण कोरिया र जापानको नाम यसपछि आउँछ । आणविक राष्ट्रमध्ये अहिले बेलायत र अमेरिका प्रस्ट रुपमा एक कित्तामा छन् । अर्को कित्तामा चीन र रुस छन् । यसबाहेक फ्रान्स, पाकिस्तान र उत्तर कोरिया पनि आणविक राष्ट्र हुन् । धेरै विज्ञले अब विश्वयुद्ध भइहाले त्यो आणविक युद्ध हुने बताएका छन् । यस्तो परिस्थितिमा भयावह युद्ध भए संसारले कल्पना नै नगरेको क्षति व्यहोर्नुपर्नेछ ।
पहिलो र दोस्रो विश्वयुद्धमा के भएको थियो ?
पहिलो विश्वयुद्धमा युरोपका दुई देशबीचको लडाइँमा दुनियाँका सबै शक्तिशाली राष्ट्र सहभागी भए । दुनियाँ बाडिँयो र थुप्रै मरे । २०औँ शताब्दीको सुरुआतमा जर्मनी एक ठूलो शक्तिका रुपमा थियो । युरोपमा अस्ट्रिया उसको एक्लो सहयोगी थियो । अस्ट्रियाबाट केही व्यक्ति सर्बिया जान चाहन्थे र यस क्रममा बोनिस्याको राजधानी साराजेवो गएका अस्ट्रियाका राजकुमार आर्कडयुक फ्रान्ज फर्डिनान्ड र उनकी पत्नीको हत्या भयो । अस्ट्रियाले हत्याका पछाडि सर्बियाको हात रहेको बतायो । अस्ट्रियाले हत्याको छानबिन सर्बियालाई नै गर्न दिएर उसलाई अल्टिमेटम दियो । सर्बियाले चेतावनी अस्वीकार गर्दै हत्याको छानबिनमा इन्कार गर्यो । त्यसपछि २८ जुलाईमा अस्ट्रियाले सर्बियामा हमला गर्यो । अस्ट्रिया जर्मनीको दममा लडेको थियो र रुसले सर्बियालाई साथ दियो । रुसले आफ्नो सेना पठायो र जर्मनी लडाइँमा होमियो । रुस जर्मनी लड्न थालेपछि रुसको सहयोगी फ्रान्स पनि लडाइँमा सहभागी भयो । फ्रान्स र जर्मनीको सीमामा लडाइँ सुरु भयो । यसबीच रुस र फ्रान्सको सहयोगी बेलायतले जर्मनीलाई लडाइँ रोक्न माग गर्यो । जर्मनीले मानेन र बेलायतले पनि जर्मनीमाथि हमला सुरु गर्यो । त्यतिबेला सबैभन्दा बलियो जलसेना मानिने बेलायती जलसेनाले जर्मनीमाथि हमला गर्यो । अमेरिका यो युद्धमा सहभागी भएन । आखिर जर्मनी र अस्ट्रिया अर्थात् धुरी राष्ट्रको हार भयो ।
कसरी सुरु भयो दोस्रो विश्वयुद्ध ?
पहिलो विश्वयुद्धमा नराम्ररी पराजित भएको जर्मनी हारपछि आफ्नो सैन्य शक्ति बढाउने अभियानमा थियो । त्यति नै बेला परिस्थितिको फाइदा उठाउँदै हिटलरको उदय भयो । हिटलरले जनताको भावनाको पर्याप्त फाइदा उठाउँदै साम्राज्यवादी नीति अवलम्बन गरे । जर्मनीले सन् १९३८ मा चेकोस्लोभाकियामाथि आक्रमण गर्यो । एक वर्षभित्र जर्मनीले चेकोस्लोभाकिया नै कब्जा गर्यो । यता, गृहयुद्धबाट ग्रसित चीनमाथि सन् १९३७ मै जापानले आक्रमण गरेको थियो । युरोपमा हिटलरलाई इटालीका मुसोलिनीको साथ थियो । सन् १९३९ मा जर्मनीले पोल्यान्डमाथि हमला गरेपछि ब्रिटेन र फ्रान्सले जर्मनीमाथि आक्रमण सुरु गरे । यसैबीच जापानले पहिला एक अमेरिकी बन्दरगाहलाई निसाना बनायो र फेरि पर्ल हार्बरमाथि आक्रमण गर्यो । अमेरिका युद्धमा होमिन बाध्य भयो । अमेरिकाले जापानका दुई सहर हिरोसिमा र नागासाकीमा एटम बम प्रहार गर्यो । इतिहासकै सबैभन्दा विनाशकारी यस प्रहारपछि जापानले अमेरिकासामु आत्ससमर्पण गर्यो र फेरि एकपटक धुरी राष्ट्र पराजित भए । यसको असर संसारकै शक्ति सन्तुलनमा पर्यो र बेलायतको सट्टा अमेरिका संसारको नयाँ शक्ति बन्यो ।
No comments:
Post a Comment